Đông Kinh, Nhựt Bổn – Thủ tướng Nhựt Bổn Shigeru Ishiba vừa có chuyến thăm Việt Nam và Phi Luật Tân, kết thúc vào Thứ Tư, với hy vọng đưa ra hình ảnh Nhựt Bổn như một đối tác đáng tin cậy cho Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) trong bối cảnh quan thuế của Hoa Kỳ và những nỗ lực của Trung Cộng nhằm mở rộng thêm ảnh hưởng tại Đông Nam Á đang gây ra những quan ngại.
Các chuyên gia ngoại giao nhận định, với việc các mức thuế quan do Tổng thống Donald Trump áp đặt đang gây xáo trộn cho các thành viên ASEAN, ông Ishiba đã nhấn mạnh rằng Nhựt Bổn, quốc gia từ lâu đã duy trì mối quan hệ hợp tác ổn định với khu vực nầy, có thể đóng một vai trò đáng tin cậy.
Họ cho rằng, sự hỗ trợ của Nhựt Bổn dành cho các quốc gia ASEAN, chẳng hạn như thông qua chương trình “hỗ trợ an ninh chính thức” nhằm giúp tăng cường khả năng phòng thủ, cũng sẽ mang lại lợi ích cho Đông Kinh bằng cách thúc đẩy một vùng Ấn Độ – Thái Bình Dương tự do và rộng mở, cùng với hòa bình tại Biển Đông.
Sau khi trở lại Tòa Bạch Ốc vào tháng Giêng, Tổng thống Trump, người luôn đề cao chương trình bảo hộ “Nước Mỹ trên hết” của mình, đã công bố các mức thuế quan “có qua có lại” rất nghiêm ngặt vào đầu tháng Tư. Điều nầy có thể gây tác động rất lớn đến nền kinh tế của các quốc gia ASEAN. Hoa Kỳ đã công bố thuế suất 49% đối với Cam Bốt, 48% đối với Lào, và 46% với Việt Nam, so với mức 24% đối với Nhựt Bổn. Tuy nhiên, sau đó Tổng thống Trump đã tạm ngưng hầu hết các mức thuế nầy trong 90 ngày, chỉ giữ nguyên mức thuế 10% áp dụng chung.
Trước khi rời Đông Kinh đến Đông Nam Á, ông Ishiba đã nói với phóng viên rằng các mức thuế quan của Hoa Kỳ đã thúc đẩy ông “định hình các chính sách” nhằm giảm thiểu hậu quả của chúng đối với nền kinh tế, bằng cách “nghe” tiếng nói của các công ty Nhựt Bổn đang hoạt động trong vùng.
Các chuyên gia cho biết, một trong những yếu tố đằng sau các mức thuế suất cao được áp đặt lên Đông Nam Á là sự chuyển dịch của nhiều cơ sở sản xuất từ Trung Cộng sang vùng nầy sau cuộc chiến tranh thương mại Hoa – Trung dưới thời chánh phủ đầu tiên của Tổng thống Trump, bắt đầu vào năm 2017.
Vấn đề nầy không chỉ là vấn đề kinh tế. Ông Jeffrey Hornung, một khoa học gia chánh trị cao cấp tại tổ chức nghiên cứu Rand của Hoa Kỳ, nhận định rằng các mức thuế quan “có lẽ sẽ gây ra ma sát và khó khăn” giữa Hoa Kỳ và các quốc gia ASEAN.
Thêm vào đó, Tổng thống Trump cho đến nay đã tỏ ra ít quan tâm đến ASEAN. Ông Hornung nói rằng, nếu Hoa Kỳ “tiếp tục thiếu cam kết” đối với khối nầy, sự thất vọng của Đông Nam Á sẽ tạo ra cơ hội cho Trung Quốc “xây dựng đồng minh” trong khu vực.
Sự thúc đẩy thuế quan của Tổng thống Trump đã làm mới lại sự cạnh tranh giữa hai nền kinh tế lớn nhứt thế giới. Trung Cộng đã chỉ trích động thái của Hoa Kỳ là “bá quyền và bắt nạt” và có những hành động trả đũa, dẫn đến một cuộc khẩu chiến thương mại ăn miếng trả miếng khác.
Vào giữa tháng Tư, Chủ tịch Trung Cộng Tập Cận Bình, người được cho là miễn cưỡng mở cửa thị trường của quốc gia mình ra thế giới, đã đi thăm Việt Nam, Mã Lai và Cao Miên, nhằm biểu lộ sự nhấn mạnh của Bắc Kinh trong việc hợp tác với Đông Nam Á để giải quyết vấn đề thuế quan.
Tuy nhiên, hầu hết các quốc gia ASEAN vẫn hy vọng Hoa Kỳ sẽ duy trì cam kết, đặc biệt là về an ninh. Các chuyên gia nhận định, không ai muốn Đông Nam Á bị chi phối bởi một cường quốc duy nhứt, mặc dù nền kinh tế khổng lồ của Trung Cộng rất hấp dẫn.
Dưới hoàn cảnh nầy, Nhựt Bổn, một đồng minh an ninh thân cận của Hoa Kỳ, có thể đóng vai trò trung gian giữa các thành viên ASEAN và Hoa Kỳ, vì Đông Kinh và Đông Nam Á cùng đề cao các giá trị căn bản như tự do, dân chủ và pháp quyền.
Trong chuyến thăm của mình, ông Ishiba đã đồng ý tăng cường hợp tác an ninh, bao gồm việc thành lập khuôn khổ đối thoại quốc phòng và ngoại giao cấp thứ trưởng với Hà Nội, và khởi động các cuộc thảo luận nhằm đi đến ký kết một hiệp ước chia sẻ thông tin với Manila.
Hơn thế nữa, Nhựt Bổn, quốc gia đã từ bỏ chiến tranh và việc sử dụng võ lực để giải quyết các tranh chấp quốc tế theo hiến pháp hòa bình kéo dài khoảng 80 năm, đã viện trợ lực lượng tuần duyên và bán radar giám sát cho Phi Luật Tân trong những năm gần đây.
Ông Hornung, người phụ trách về Nhựt Bổn của Bộ phận Nghiên cứu An ninh Quốc gia Rand, nói rằng sự tập trung của Đông Kinh vào Đông Nam Á “đã mang lại lợi ích cho Hoa Kỳ” vì Hoa Thịnh Đốn “không cung cấp cùng mức độ cam kết,” và nói thêm rằng Nhựt Bổn đã gánh vác vai trò quan trọng hơn. Ông Tomotaka Shoji, giám đốc Ban Nghiên cứu Khu vực tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng Quốc gia, cũng lặp lại quan điểm nầy, nói rằng Nhựt Bổn được xem là một đối tác đáng tin cậy của ASEAN, vì đã xây dựng được mối quan hệ hợp tác cực kỳ ổn định trong một thời gian dài.
Bà Joanne Lin, một nghiên cứu viên cao cấp và đồng điều phối Trung tâm Nghiên cứu ASEAN tại Viện ISEAS-Yusof Ishak có trụ sở tại Tân Gia Ba, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của chương trình hỗ trợ an ninh chính thức của Nhựt Bổn nhằm cung cấp trang thiết bị quốc phòng cho các đối tác cùng chí hướng. Bà nói, theo chương trình viện trợ quốc phòng được giới thiệu vào năm 2023, Nhựt Bổn đã quyết định cung cấp tàu tuần tra, tàu cứu hộ và radar cho Phi Luật Tân, Mã Lai, Nam Dương và các nước khác. Việt Nam cũng có thể chấp nhận dựa trên thỏa thuận của Thủ tướng Ishiba với Thủ tướng Phạm Minh Chánh vào Thứ Hai.
Bà Lin nói rằng, các biện pháp liên quan đến hỗ trợ an ninh cho phép Nhựt Bổn “hỗ trợ ổn định khu vực trong khi củng cố tầm nhìn về một vùng Ấn Độ – Thái Bình Dương tự do và rộng mở.” Bà Lin nói thêm, việc cung cấp trang thiết bị “không tấn công” của Nhựt Bổn không làm “leo thang căng thẳng” mà “phù hợp với sự ưa thích của ASEAN đối với các phương pháp không đối đầu” trong việc giải quyết các mối quan ngại an ninh khu vực, đồng thời gởi đi “một tín hiệu rõ ràng về sự hậu thuẫn chiến lược” từ Đông Kinh.
© KYODO
