Đông Kinh, Nhựt Bổn – Một bối cảnh địa-chánh-trị đang biến đổi đẩy Nhựt Bổn vào vùng nước chưa được thử nghiệm, một vị thủ tướng từ lâu đã ủng hộ việc tu chính hiến pháp, và các đảng đối lập ủng hộ tu chính có tác động trực tiếp đến các chính sách. Khi Nhựt Bổn kỷ niệm 78 năm ngày ban hành Hiến pháp vào Thứ Bảy, thoạt nhìn, dường như tất cả các yếu tố cần thiết cho việc xem xét lại đạo luật tối cao đang vào đúng vị trí.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, một nhóm lãnh đạo chánh trị yếu kém – kèm theo sự nhạy cảm truyền thống xung quanh vấn đề nầy và sự xuất hiện của các ưu tiên chính sách mới – đã ngăn chận một cuộc tranh luận lớn hơn về Hiến pháp, cả bên trong và bên ngoài quốc hội.
Đặc biệt trong các giới bảo thủ, những thay đổi địa-chánh-trị trong vài tháng qua đã tăng cường lời kêu gọi về một cuộc thảo luận thẳng thắn về các giới hạn hiến định của Nhựt Bổn. 100 ngày đầu tiên tại vị của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã cho thấy mức độ sự hướng nội của Hoa Thịnh Đốn và sự thiếu cam kết đối với các đồng minh truyền thống của mình.
Mặc dù Nhựt Bổn đã tránh được những lời lẽ khó nghe nhứt, một số người đã xem sự thay đổi trong chính sách của Hoa Kỳ như một cơ hội để Nhựt Bổn tăng cường sự độc lập chiến lược của mình và giảm bớt sự lệ thuộc vào Hoa Thịnh Đốn – một nỗ lực sẽ không tránh khỏi đòi hỏi việc tu chính Hiến pháp.
Trong nhiều thập niên, Nhựt Bổn phần lớn đã né tránh các giới hạn do đạo luật tối cao chủ hòa thời hậu chiến áp đặt, liên tục sửa đổi các giải thích hiến định để thích ứng với các tình huống thay đổi mà không giải quyết vấn đề cốt lõi: Hiến pháp, và đặc biệt là Điều 9. Các giải thích lại đã xảy ra nhiều lần trong thập niên vừa qua, chẳng hạn khi cựu Thủ tướng Shinzo Abe đã đi đầu trong việc ban hành luật cho phép tự vệ tập thể. Vào cuối năm 2022, cựu Thủ tướng Fumio Kishida đã ra lệnh tăng chi tiêu quân sự một cách mạnh mẽ mà không đụng đến Hiến pháp chủ hòa.
Thủ tướng Shigeru Ishiba cũng là một người ủng hộ kiên quyết cho việc cải cách hiến định. Một người tự xưng là đam mê quốc phòng và là tác giả của nhiều cuốn sách về Hiến pháp mà ông viết trước khi lên nắm quyền lãnh đạo, ông Ishiba từ lâu đã ủng hộ dự thảo cải cách hiến định của Đảng Dân chủ Tự do (LDP) vào năm 2012, khi đó là một đảng đối lập. Tài liệu đó đã nêu rõ việc thành lập một “lực lượng quốc phòng quốc gia” – một thuật ngữ không được đề cập trong Hiến pháp hiện hành – được cho là để thay thế cho Lực lượng Tự vệ.
Tuy nhiên, kể từ khi trở thành thủ tướng, ông Ishiba đã bày tỏ sự ủng hộ của mình đối với đề xuất cải cách hiến định mới nhứt của LDP, trong đó đặc biệt đề cập đến Lực lượng Tự vệ, cũng như một điều khoản cho phép gia hạn nhiệm kỳ của các nhà lập pháp trong trường hợp khẩn cấp quốc gia. Khi bị ông Seiji Maehara thuộc đảng Nippon Ishin no Kai thúc ép về việc tu chính Hiến pháp trong một cuộc tranh luận quốc hội gần đây, ông Ishiba chỉ đơn giản nói rằng đảng LDP đang tranh luận về vấn đề nầy “một cách sôi nổi.” Ông Maehara nói với ông Ishiba: “Đã đến lúc hành động. Tôi muốn ông thể hiện vai trò lãnh đạo của mình về vấn đề nầy.”
Tuy nhiên, dưới sự cân bằng quyền lực hiện tại tại quốc hội, khả năng một cuộc tranh luận như vậy diễn ra nhanh chóng là rất mong manh. Sau cuộc tổng tuyển cử vừa qua, số ghế tại Hạ viện do các đảng ủng hộ tu chính Hiến pháp nắm giữ – LDP, đối tác liên minh nhỏ của họ là Komeito, Nippon Ishin và Đảng Dân chủ vì Nhân dân (DPP) – đã giảm xuống dưới ngưỡng đa số hai phần ba cần thiết cho một tu chính án.
Khi phải đối mặt với tỷ lệ ủng hộ thấp, chánh phủ của ông Ishiba có quá ít vốn chính trị để giải quyết một vấn đề gây chia rẽ như Hiến pháp. Các cuộc đàm phán kéo dài giữa các đảng cầm quyền và đối lập xung quanh ngân sách cho năm tài khóa 2025 đã cho thấy việc xây dựng sự đồng thuận đòi hỏi thời gian và nỗ lực, và rất nhiều kỹ năng chính trị.
Kể từ cuộc tổng tuyển cử vừa qua, cuộc tranh luận chánh trị đã bị chi phối bởi các vấn đề liên quan đến kinh tế có thể thu hút cử tri trong một cuộc bầu cử: sửa đổi thuế thu nhập, cải cách an sinh xã hội, và hiện nay là quản lý một nền kinh tế bị đảo lộn bởi thuế quan của ông Trump. Bất chấp sự ủng hộ rõ ràng cho việc sửa đổi đạo luật của quốc gia, đảng DPP – đảng chiến thắng lớn nhứt trong cuộc bầu cử năm ngoái – cũng đã tập trung vào việc thu hút cử tri bằng cách giải quyết các vấn đề hàng ngày của họ.
Tạm thời, Hiến pháp dường như là một chủ đề quá lớn để thảo luận, một thách thức quá khó khăn để thực hiện. Và khó mà nghĩ rằng điều nầy có thể thay đổi ngay cả sau cuộc bầu cử Thượng viện vào tháng Bảy.
© Thời báo Nhựt Bổn
