Chương trình Lá Thư Đông Kinh số 233 là một hồi chuông ngân vang từ nửa thế kỷ lịch sử, nhắc nhở chúng ta không quên biến cố 30 Tháng Tư – không chỉ là ngày mất nước, mà còn là ngày đánh dấu sự sinh ra của một cộng đồng tị nạn cộng sản trên khắp thế giới, mang nỗi đau quê hương trên đôi vai.
Qua lời kể của vị học giả, người nghe cảm nhận được hơi thở của lịch sử, cái giá của tự do, và trách nhiệm truyền lửa cho thế hệ mai sau, để những hy sinh và thương tích ngày nào không chìm trong quên lãng.
Mở đầu chương trình, ký giả Nguyễn Đình Toàn giới thiệu chủ đề đặc biệt: 50 năm biến cố 30 Tháng Tư 1975, một cột mốc lịch sử mà bất cứ người Việt nào từng sống tại miền Nam trước đó đều không thể nào quên. Cả hai vị – ký giả Nguyễn Đình Toàn và học giả Đỗ Thông Minh – cùng nhau gợi lại bối cảnh sụp đổ của Việt Nam Cộng Hòa, không chỉ bằng dữ kiện lịch sử, mà bằng cả những vết thương tâm lý kéo dài đến tận hôm nay, đặc biệt nơi cộng đồng người Việt ly hương.
Làn sóng di tản và thân phận lưu dân Việt Nam
Sau ngày miền Nam thất thủ, từ năm 1975-2025, đã có hơn 6 triệu người Việt rời bỏ quê cha đất tổ, hình thành nên một cộng đồng hải ngoại lớn mạnh, trải dài khắp các châu lục, nổi bật là tại Hoa Kỳ, Canada, Pháp, Úc và Nhật Bản.
Ban đầu, nhiều người chỉ nghĩ là ra đi tạm thời, mong có ngày trở về. Nhưng thực tế tàn khốc của một chế độ độc tài cộng sản khiến họ bị xô đẩy thành kiều dân vĩnh viễn, phải dựng lại cuộc đời từ con số không nơi xứ người.
Ký giả Nguyễn Đình Toàn đặc biệt nhấn mạnh đến hiện tượng “thân phận song lập”: vừa là người Việt, vừa bị buộc hội nhập với một xã hội hoàn toàn khác biệt. Việc bảo tồn tiếng Việt, văn hóa, và truyền thống trở thành một cuộc chiến khác – âm thầm, nhưng không kém phần quyết liệt.
Những ngày cuối cùng của Sài Gòn – ký ức không phai
Cả hai học giả đều chia sẻ ký ức sinh động về những ngày cuối cùng trước khi Sài Gòn sụp đổ: tin đồn rối loạn, tâm trạng tuyệt vọng, gia đình tan tác, những cuộc chia tay không hẹn ngày gặp lại…
Có người tìm cách chạy ra biển, có người leo lên phi cơ, có người thất lạc người thân mãi mãi. Đằng sau mỗi chuyến đi là một bi kịch âm thầm của những phận người bị lịch sử quăng quật.
Vấn đề hội nhập – Nhật và Mỹ nhìn từ hai lối sống
Chuyển qua thực tại đời sống hải ngoại, chương trình phân tích sâu hơn về khó khăn trong việc hội nhập, nhất là tại Nhật Bản, nơi văn hóa rất nghiêm cẩn và khép kín. So với cộng đồng tại Mỹ – nơi có tự do và cơ hội phát triển – thì người Việt tại Nhật phải đánh đổi nhiều hơn để tồn tại và giữ được bản sắc dân tộc.
Tuy nhiên, cả hai vị đều cho rằng, chính từ sự khắc nghiệt ấy, mà tinh thần vượt khó của người Việt Nam được thể hiện rõ rệt, trở thành mẫu mực cho thế hệ trẻ noi theo.
Di sản của chiến tranh và cách nhìn lại lịch sử
Ở phần cuối, chương trình bàn về ảnh hưởng lâu dài của Chiến tranh Việt Nam đối với cả Hoa Kỳ lẫn Việt Nam. Các phong trào phản chiến, nạn lính Mỹ bị kỳ thị khi trở về, cũng như hình ảnh méo mó của miền Nam trong sách vở cộng sản đều được đưa ra mổ xẻ.
Học giả Đỗ Thông Minh nhấn mạnh rằng: cái giá của sự thất thủ không chỉ là một chính thể, mà là sự đánh mất nền tảng đạo lý, tự do, và nhân cách của một dân tộc.
